Vechtscheidingen bestaan niet

Gisteren was het de Dag van het Gescheiden Kind. Volgens mij vangt dat evenveel aandacht als het stille leed van de kinderen zelf: bijna niets.

Elk jaar krijgen 40.000 tot 50.000 kinderen te maken met een scheiding. Een van de belangrijkste zekerheden in hun bestaan valt plots weg. Het vertrouwde thuis bestaat niet meer. Het levensritme verandert, verspreid over twee woningen en ouders. Natuurlijk, kinderen zijn veerkrachtig, en de meesten vinden na een roerige periode hun plek in de nieuwe wereldindeling, een levenservaring rijker. Ouders hebben hier grote invloed op: door oog te hebben voor de dynamiek waar hun kinderen mee moeten dealen, hen voorop te zetten en niet zichzelf, en alle ruimte te laten voor het kind om zich te verbinden met de andere ouder. Godzijdank gaat dat meestal goed. Maar vaak ook niet.

Elk jaar loopt zo’n 20% van de scheidingen uit de rails. De schattingen van het aantal kinderen dat te maken krijgt met een tumultueuze scheiding variëren van 3.500 tot 14.000 – elk jaar opnieuw.

De gevolgen zijn desastreus.

De instroom bij Jeugdzorg bestaat voor 20% uit kinderen van gescheiden ouders.

Van de uitgesproken ondertoezichtstellingen betreft het 40%.

Komt Jeugdbescherming om de hoek kijken, dan is er sprake van 60%.

Van de kinderen die in pleegzorg zitten, is meer dan 90% afkomstig uit gescheiden gezinnen.

Maar willen we het wel zien? Toen ik Boreling geschreven had, kreeg ik van iemand die ik hooglijk waardeer een onverwacht commentaar: “Joh, laat die vechtscheiding er toch uit,” zei hij. “Dat wil niemand lezen, iedereen kent wel iemand die het meegemaakt heeft.” Ik heb niet naar hem geluisterd, en achteraf blijkt dat terecht te zijn. Een jaar nadat Boreling is uitgekomen, weet ik dat juist die passages diepe indruk maken op lezers. Ze kijken het beest in de bek, zien de ontwrichting, de pijn en het falen van ouders en instanties. Niks weglaten: Boreling duwt je met je neus erin. Zie! Dit gebeurt er!

De term ‘vechtscheiding’ raakt langzamerhand uit de gratie, en terecht. De frame zit in de term ingebakken: ‘ze vechten’. In werkelijkheid is er nagenoeg altijd onderliggende problematiek, in allerlei soorten en maten. Het gedoe in de scheiding komt bijna altijd daaruit voort; de scheiding zelf is zelden de oorzaak. In plaats daarvan rukt de kreet ‘complexe echtscheiding’ op. Maar ook die term is misleidend. Het geeft direct al een excuus om weg te kijken. “Poe, het is wel heel complex hoor.” Zo ingewikkeld is het vaak niet, als je verder kijkt dan de obligate kretologie en afstand neemt van je eigen vooringenomenheid.

Ik gebruik sinds een tijdje de term ‘ontspoorde scheiding’. ‘Ontspoord’ heeft een minder afschrikwekkende connotatie dan ‘vechten’ of ‘complex’. Het maakt nieuwsgierig: “Blijkbaar is de scheiding uit de rails gelopen; waardoor komt dat?” Woorden doen ertoe. Als die woorden wegkijken in de hand werken, doorzien we de echte problemen niet. We laten de betrokken kinderen daarmee in de kou staan.

Het is hoog tijd om onze ogen te openen. Geen ‘vechtscheidingen’, geen ‘complexe scheidingen’. Alleen kinderen die wachten tot iemand hen ziet – en helpt.